Miron Białoszewski – „Pamiętnik z Powstania warszawskiego”

[ Lektury szkolne ]

„Pamiętnik z Powstania warszawskiego” autorstwa Mirona Białoszewskiego jest zapisem walk powstańczych, opisywanych dopiero po 23 latach. Autor nie brał czynnego udziału w Powstaniu warszawskim. Pierwsze dni walk przeżył w zachodnim Śródmieściu i na Woli. Później przedostał się na Stare Miasto, a pod koniec powrócił do Śródmieścia. Jego relacja kreuje obraz powstańczej Warszawy obserwowanej przez zwykłego człowieka. Brak tu patosu, heroicznej walki i atmosfery wojennej przygody. Świat przedstawiony jest światem piwnic, bram, podwórek, prowizorycznych kuchni i zbiorowych legowisk.

Książka została wydana w 1970 roku i wzbudziła wiele kontrowersji jako próba odbrązowienia Powstania warszawskiego. Miron Białoszewski nazywał swój utwór „kroniką, w której są zawarte 62 dni wzniosłej walki z wrogiem, lecz i 62 ludzkiego jedzenia, picia, kochania, umierania w arcyszczególnych warunkach.” Narrator jest głównym bohaterem i jednocześnie opowiadającym zdarzenia przez pryzmat swej własnej biografii – uczuciowości, filozofii. Niemniej w wielu miejscach narrator rezygnuje z obrania tylko swojego punktu widzenia i oddaje głos ogólnej opinii społecznej. Miron Białoszewski pokazuje wtedy sprawy, które dotyczą wszystkich kilkuset tysięcy warszawiaków.

Pisarz posługuje się formami języka mówionego: słownictwo jest proste, niedbałe, w którym widoczne jest nadużywanie zaimków, powtórzeń, wtrąceń. Nadaje książce charakter „antyliteracki” chcąc pisać tylko prawdę bez mitologizowania i metaforyzacji. Sam autor tak określał cel swojej książki: „Chciałem, żeby wszyscy się dowiedzieli, że nie wszyscy strzelali, chciałem napisać o powszechności Powstania.”

Autor, sam cywil i uczestnik zdarzeń, pokazał nie walkę na barykadach i heroiczne znoszenie tortur w niemieckich więzieniach. Przedmiotem opisu jest życie zwyczajnych ludzi, ukrywających się w piwnicach, zaszczutych strachem przed śmiercią, odliczających swoje dni i nie myślących logicznie w obliczu nadciągających czołgów i samolotów z bombami.

Zobacz teatr telewizji „Pamiętnik z Powstania warszawskiego”.