Słownik komunistyczny

[Zobacz również: Słownik historyczny | Słownik lustracyjny]

Symbole komunistyczne: czerwona gwiazda oraz sierp i młotZwiązek Sowiecki czy Związek Radziecki? – rosyjski rzeczownik „soviet” można tłumaczyć w języku polskim jako słowo „rada”. W 1934 r. celem wyeliminowania rusycyzmu „soviet” przyjęto w Polsce jego tłumaczenie na „radę”, a przymiotnik „sowiecki” na „radziecki” (który był staropolskim przymiotnikiem odnoszącym się do radnego, rajcy, rady, zwłaszcza rady miasta). Po wojnie oficjalnie w PRL słowa „sowiecki” nie używano, ze względu na jego negatywne kojarzenie się (natomiast w pismach drugiego obiegu używano przeważnie właśnie jego), stąd Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, popularnie zwany Związkiem Radzieckim, czy Krajem Rad. Obecnie obie formy są w użyciu i coraz częściej wraca się do pierwotnego określenia Związek Sowiecki, zwłaszcza, że np. rzeczownik „Sowieci” nie ma adekwatnego tłumaczenia.

Bolszewizm a komunizm – bolszewizm (inaczej: leninizm, czasem określany jako marksizm-leninizm) to doktryna polityczna i ekonomiczna, powstała na bazie wcześniej istniejącego marksizmu, którego filozoficznym źródłem był materializm dialektyczny opracowany przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa. Komunizm to system społeczno-ekonomiczny oparty na doktrynie bolszewizmu.

CzKa (Czeka) – radziecka policja polityczna. „Czeka” to skrót nazwy radzieckiego organu odpowiedzialnego za represje w Rosji Sowieckiej w latach 1917–1922. Wszechrosyjska Nadzwyczajna Komisja do Spraw Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem – w skrócie WCzK, zwana potocznie Czeka lub Czieriezwyczajka. Potocznie nazywano tak także dalsze radzieckie służby, powstałe po przekształceniu Czeki: NKWD i KGB.

Gułag – system obozów pracy przymusowej w ZSRR, w którym więźniami byli zarówno przestępcy kryminalni, jak i osoby uznawane za społecznie niepożądane lub politycznie podejrzane. Jako synonim stosowane jest określenie „łagry” od rosyjskiego słowa obóz. Niekiedy spotyka się nieprawidłowe użycie terminu „gułag” w znaczeniu „łagier” (pojedynczy).

GRU – Główny Zarząd Wywiadowczy ZSRR. Instytucja wywiadu wojskowego ZSRR, a później Federacji Rosyjskiej. Po rozpadzie ZSRR, wobec znaczącej redukcji aparatu i ograniczenia zakresu działalności cywilnych służb specjalnych wyrosłych na gruzach KGB, znaczenie GRU znacznie wzrosło.

FSB – Federalna Służba Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej – służba specjalna w Rosji od 1995. Stanowi bezpośrednią następczynię KGB.

KBWKorpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego – specjalna formacja wojskowa, wchodząca w skład sił zbrojnych PRL, powołana 25 maja 1945 roku do walki z polskim podziemiem niepodległościowym oraz zbrojnymi organizacjami ukraińskimi (UPA) oraz niemieckimi (Werwolf)

KGBKomitet Bezpieczeństwa Państwowego – radziecka struktura administracyjna łącząca funkcje instytucji czuwającej nad bezpieczeństwem państwa, dokonującej politycznej inwigilacji obywateli, zwalczającej rzeczywistą i potencjalną opozycję oraz niezależny obieg informacji, kontrolującej większą część służb specjalnych (z wyjątkiem wojskowych) ZSRR. KGB istniało od 1954 do 1991 r. Było następcą CzKa i NKWD.

Kraj Rad – tygodnik poświęcony głównie propagowaniu wiedzy o ZSRR i jego pozytywnego obrazu w Polsce. W języku propagandy PRL-u, Krajem Rad określano Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Słowa „rada” w języku rosyjskim wymawia się „sowiét”.

NKWD – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR. Od 1934 roku NKWD skupił więc cały aparat represji policyjnych ZSRR – od milicji kryminalnej poprzez wywiad i kontrwywiad, wojska ochrony pogranicza, administracyjne sądownictwo doraźne po system obozów koncentracyjnych i pracy przymusowej.

PKWN – Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego – powołany w Moskwie i funkcjonujący pod polityczną kontrolą Józefa Stalina. Działający od 21 lipca 1944 do 31 grudnia 1944. Zdominowany przez komunistów polskich, realizował politykę ZSRR w Polsce. Manifest PKWN wzywał do walki z okupantem niemieckim, ustanawiał Krajową Radę Narodową jako jedyne legalne źródło władzy i odmawiał legitymizacji władzy Rządowi RP na uchodźstwie.

Politruk – skrót od ros. politíczeskij rukowodítiel – kierownik polityczny: oficer polityczny w wojsku radzieckim (dziś, potocznie: nie tylko w wojsku radzieckim) do 1942, osoba kierująca pracą polityczno-wychowawczą w pododdziałach wojskowych.

Razwiedka – w Polsce potoczna nazwa nadana służbom specjalnym Federacji Rosyjskiej. Mianem tym nazywa się Służbę Wywiadu Zagranicznego Rosji (SVR), Federalną Służbę Bezpieczeństwa (FSB), wywiad i kontrwywiad wojskowy GRU. W publicystyce (m.in. u Stanisława Michalkiewicza) spotykane jest także rozciągnięcie tej nazwy na służby specjalne PRL, podległe operacyjnie służbom radzieckim (ze szczególnym uwzględnieniem ich kontynuatorki WSI).

Reakcjonistaosoba o niepostępowych poglądach i dążeniach, przeciwnik zmian społecznych i politycznych. Tu: przeciwnik komunizmu.

Rewolucja październikowa – dokonany przez bolszewików w 1917 roku przewrót zbrojny w Rosji zakończony przejęciem przez nich władzy i oznaczający początek bolszewizmu (komunizmu).

SBSłużba Bezpieczeństwa – organ bezpieczeństwa PRL działający w latach 1956-1990, powołany m.in. do zapewniania porządku publicznego, bezpieczeństwa wewnątrz kraju, zdobywania informacji i kreowania pozytywnych dla interesu państwa zdarzeń na zewnątrz. W sierpniu 1989 SB zatrudniała 24300 funkcjonariuszy, którzy kontrolowali 90000 tajnych współpracowników.

Sołdat – pogardliwe określenie na żołnierza Armii Czerwonej.

UBUrząd Bezpieczeństwa – określenie organów bezpieczeństwa państwa funkcjonujących w Polsce w okresie stalinizmu (1944–1956). Nazwa pochodzi od jednostek terenowych, czyli Wojewódzkich, Miejskich, Powiatowych i Gminnych Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego. Następczynią UB po 1956 roku była Służba Bezpieczeństwa.

ZZPZwiązek Patriotów Polskich – związek polityczny, powołany 1 marca 1943 przez komunistów polskich w ZSRR. Uważany za narzędzie polityki Związku Radzieckiego w sprawie polskiej, przygotowywał warunki do przejęcia władzy przez komunistów w powojennej Polsce.

Zobacz również: słownik lustracyjny

Dodaj komentarz